Lần đầu tiên tôi làm phù rể, năm đó vào khoảng năm 1958, tôi mới mười bảy tuổi, là học sinh ở tỉnh lên Sàigòn học, rồi chơi thân với anh tài xế Xinh, nhà anh ở trong con hẻm cuối đường Duy Tân, anh cưới vợ ở trên Bà Điểm.
Chơi thân với nhau, tôi không hiểu vì sao cùng năm bảy đứa bạn, anh lại chọn tôi? Tôi muốn giúp anh, nhưng trong đám cưới những nghi lễ phải theo phong tục, tôi không hiểu mình phải làm gì và có làm cho vuông tròn vai trò của mình không?
Có những điều người ta thường tin vào những cái “huông”, rơi vào dị đoan, mê tín. Chẳng hạn như mâm trầu cau, trầu phải đếm chẳng chục mà phải hai chục, bốn chục, sáu chục … Cau nguyên một buồng, cũng phải đếm số trái cau trong buồng ấy phải là số chẳng, các mâm lễ vật như rượu, trà, bánh, mứt, trái cây đều phải đủ cặp, đủ đôi.
Những người đi rước dâu đã có gia đình, thì cũng phải là những gia đình đầm ấm, vợ chồng không chắp nối, con cái không bỏ mất đứa nào. Còn nữa, lúc để trầu cau vào mâm, quả hay khi vợ chồng mới “dở mâm trầu”, đều phải giữ kín không cho ai nhìn vào. Đeo nữ trang, lên đèn cúng gia tiên cũng phải lựa cặp vợ chồng đạo đức, sống hạnh phúc, con cái ngoan ngoãn, thậm chí trải chiếu, giăng màn cho cặp tân hôn người ta cũng lựa người để lấy cái “huông”.`
Tôi không biết mình phải làm gì, như thế nào nên hỏi anh Xinh:
- Tôi phải làm gì khi làm rể phụ cho anh?
- Trước tiên, khi đàng trai đến nhà gái, lúc chuẩn mâm quả hàbgng ngũ để đi vào nhà gái, chú mầy bưng khay trầu rượu vào trình, nhà trai đã đến, xin phép vào làm lễ.
- Vào trình và xin phép, phải làm như thế nào anh?
- Khi cậu vào nhà gái, người ta đã chuẩn bị sẵn rồi, cha mẹ cô dâu hay người chủ hôn sẽ ngồi ở cái bàn hoặc bộ ván giữa nhà, cậu đặt khai trầu rượu ở đó, nhà gái thấy cậu đặt đúng chỗ, họ sẽ không nói gì, nếu cậu đặt sai chỗ người ta sẽ chỉ cho cậu đặt đúng chỗ, đó là nơi cha mẹ hay chủ hôn nhà gái. Cũng nói thêm cho cậu biết, sở dĩ gọi là khai trầu rượu vì trong cái khai đó có trầu và rượu, trầu người ta têm vôi sẵn cuốn tròn lại, cau tươi bổ sẵn và thuốc xỉa nữa, những thứ này để trên cái dĩa, hoặc người ta để trong cái hộp thau. Còn rượu người ta đựng trong cái nhạo với 2 hay 4 cái chén chung, những chén chung để trong cái dĩa.
- Khi khai trầu rượu đặt đúng vị trí, nếu trầu đựng trong hộp, cậu dở nắp hộp ra, rồi rót rượu vào tất cả các chung, xong cậu bưng hai tay cái chung rượu, đưa cho người chủ hôn, nếu cậu không biết ai là chủ hôn thì đưa cho người lớn tuổi nhất ở trong bàn hay bộ ván, nếu cậu đưa đúng, người ấy sẽ tiếp ly rượu của cậu, nếu không đúng, người ấy sẽ chỉ cho cậu người chủ hôn, thông thường bên nhà gái chỉ cho cậu biết ai là chủ hôn, để cậu đặt đúng chỗ và mời đúng người, người chủ hôn sẽ uống hết chung rượu đó hoặc chỉ đưa chung rượu lên miệng, nhấp môi rồi đặt chung rượu xuống, khi ấy cậu sẽ nói:
- Kính thưa quý vị, họ nhà trai mang đầy đủ lễ vật đến, xin quý vị cho phép vào làm lễ.
- Chẳng may nhà gái bắt lỗi, phải quấy mình phải làm sao ?
- Cậu là rể phụ, lúc đó phải tùy cơ ứng biến, nhưng đừng lo, ngày xưa có khi người ta ra câu đối, cậu phải đối lại, nhưng bây giờ thì không còn như xưa, ai cũng muốn cho hôn lễ tiến hành tốt đẹp, không có trở ngại gì, vậy cậu đừng lo.
- Rồi sao nữa ?
- Nhà gái họ sẽ bảo cho cậu biết là họ đồng ý mời nhà trai vào, như thế cậu lại bưng khay trầu rượu trở ra chỗ đàng trai, cậu sẽ đi đầu, hướng dẫn họ nhà trai đi vào, đương nhiên họ nhà gái sẽ đón tiếp và mời họ nhà trai ngồi, dĩ nhiên chủ hôn nhà gái và nhà trai sẽ ngồi đối diện nhau chỗ trang trọng nhất, cậu đặt khai trầu rượu ở trước mặt chủ hôn nhà trai.
Khi thấy họ an vị xong, cậu lấy nhạo rót rượu vào chung, trong chung có rượu sẵn đừng đỗ bỏ, chỉ cần rót thêm một chút vào, do vậy không bao giờ rót đầy chung rượu, để mỗi lần mình có thể rót thêm một chút, cũng đừng bao giờ đổ chung rượu thừa. Rượu cậu rót đó, ông chủ hôn nhà trai sẽ mời chủ hôn nhà gái uống để xin tiến hành làm lễ.
- Làm lễ như vậy là xong phận sự của tôi rồi phải không ?
- Gần đúng nhưng chưa phải vậy, trong lễ nghi, mỗi lần chủ hôn nhà trai muốn nói điều gì, đều phải theo phép mời rượu chủ hôn nhà gái rồi mới nói, do vậy, cậu luôn luôn phải đứng gần khai trầu rượu, kế ông chủ hôn nhà trai, để khi ông ấy ra dấu hoặc bảo cho cậu biết mà rót rượu vào chung, để ông ấy bưng mời chủ hôn nhà gái.
Như nhớ ra điều quan trọng anh nói thêm cho tôi biết:
- Rể phụ có nghĩa là cậu phụ giúp cho chàng rể, do đó ở nhà gái cũng như khi rước dâu về nhà trai, sau khi lạy bàn thờ ông bà, chàng rể và cô dâu sẽ lạy vừa để tạ ơn, vừa để nhận mình con, cháu, em trong gia đình, lúc đó cậu phải giúp rót rượu bưng hai tay mời, để chú rể với cô dâu lạy.
Trước khi ra về, cậu phải rót rượu cho chủ hôn nhà trai mời nhà gái uống để xin phép rước dâu, sau đó vợ chồng mới, sẽ lạy bàn thờ trước khi rời khỏi nhà gái, cậu chờ cho chủ hôn trai đứng lên, cậu sẽ bưng khai trầu rượu đi về.
- Nhưng mà anh bị “bắt rể” thì sao?
Anh Xinh cười bí mật, tiếp:
- Có khi “chuột sa hũ nếp”, cũng có khi không phải vậy, tôi thì hằng ngày vẫn ở dưới này đi làm, thứ bảy, chủ nhật hay ngày lễ mới về trên ấy mà thôi. Cậu cứ yên chí không có gì khó hết! Nói là cậu phụ tôi, nhưng tôi sẽ nhắc tuồng cho cậu.
Thế là tôi làm Phù rể cho anh Xinh, diễn tiến tốt đẹp, nhưng có chút ngoại lệ vì “nhà gái bắt rể”, nên sau khi làm lễ nhà gái xong, chủ hôn nhà trai xin phép cho đôi tân hôn làm lễ ra mắt nhà trai, sau đó nhà gái đãi khách hai họ.
Tiệc xong, tôi rót rượu để chủ hôn nhà trai xin phép gửi gắm chàng rể lại nhà gái và xin kiếu từ. Cô dâu, chú rể cũng như chủ hôn nhà gái đưa khách ra tận cổng để lên xe.
Sau đó, tôi còn làm phù rể cho nhạc sĩ Ngô Mạnh Thu, nhà văn Nhất Giang và lần sau cùng tôi làm Rể phụ cho Huỳnh Bảo Toàn, con của chú tôi. Lúc tôi vào trình nhà trai đến, khi tôi bưng chung rượu lên thì có người chỉ cho tôi biết chủ hôn là một mệnh phụ, tôi dâng rượu cho bà ấy để trình nhà trai đến và xin được phép vào làm lễ. Sau đó tôi mới biết bà ấy là nội tổ của cô dâu.
Tôi làm phù rể cho chú rể nhạc sĩ Ngô Mạnh Thu
Ghi lại chuyện phù rể vài chục năm trước ở quê nhà, để nhớ tới phong tục cưới hỏi của ta, ngày nay người ta đơn giản nhiều, ước mong cái hay, cái đẹp của văn hóa được gìn giữ và phát huy.
Tôi làm phù rể cho chú rể nhà báo Nhất Giang và cô dâu Lý Mỹ Bạch24-8-2011
8664210919
