Thử nhìn thẳng vấn đề

Sáng nay dậy, biết mình vẫn còn thở, mừng vì vẫn còn sống thêm một ngày mới trước mắt, sau khi uống thuốc hàng ngày của bác sĩ, dùng cà-phê và chung trà, là những thứ đã làm bạn với tôi từ lâu ở tuổi quá “Thất thập nhi tòng tâm dục bất du cự. (七十而從心欲，不踰矩)”. Rồi tiếp theo xem thư điện tử từ các bạn gửi tới, hôm nay đặc biệt có thư của các anh, chị cựu học sinh gửi kèm theo bài của một du học sinh Nhật đã gây tranh cãi trên xã hội mạng gần đây.

"Việt Nam – nhà giàu và những đứa con chưa ngoan

Tôi đang là một du học sinh Nhật, có hơn 4 năm sinh sống tại Việt Nam. Với ngần ấy thời gian, tôi đã kịp hiểu một đạo lý giản đơn của người Việt: “Sự thật mất lòng”. Song không vì thế mà tôi sẽ ngoảnh ngơ trước những điều chưa hay, chưa đẹp ở đây. Hy vọng những gì mình viết ra, không gì ngoài sự thật, như một ly cà phê ngon tặng cho mảnh đất này, tuy đắng nhưng sẽ giúp người ta thoát khỏi cơn ngủ gục - ngủ gật trước những giá trị ảo và vô tình để những giá trị thật bị mai một.

Tôi có một nước Nhật để tự hào

Tôi tự hào vì nơi tôi lớn lên, không có rừng vàng biển bạc. Song, “trong đêm tối nhất, người ta mới thấy được, đâu là ngôi sao sáng nhất". Thế đấy, với một xứ sở thua thiệt về mọi mặt, nghèo tài nguyên, hàng năm gánh chịu sự đe dọa của hàng trăm trận động đất lớn nhỏ lại oằn mình gánh chịu vết thương chiến tranh nặng nề, vươn lên là cách duy nhất để nhân dân Nhật tồn tại và cho cả thế giới biết “có một nước Nhật như thế”.

Tôi tự hào vì đất nước tôi không có bề dày văn hiến lâu đời nên chúng tôi sẵn sàng học hỏi và tiếp nhận tinh hoa mà các dân tộc khác “chia sẻ”. Từ trong trứng nước, mỗi đứa trẻ đã được học cách cúi chào trước người khác. Cái cúi chào ấy là đại diện cho hệ tư tưởng của cả một dân tộc biết trọng thị, khiêm nhường nhưng tự trọng cao ngời.

Tôi tự hào vì đất nước tôi được thử thách nhiều hơn bất kỳ ai. Khi thảm họa động đất sóng thần kép diễn ra, cả thế giới gần như “chấn động”. Chấn động vì giữa hoang tàn, đổ nát, đói khổ và biệt lập, người ta chỉ nhìn thấy từng dòng người kiên nhẫn xếp hàng nhận cứu trợ và cúi đầu từ tốn cảm ơn. Không có cảnh hôi của, lên giá, cướp bóc, bạo lực nào diễn ra giữa sự cùng khổ. Chỉ chưa đầy một năm sau khi hàng loạt thành phố bị xóa sổ hoàn toàn, sự sống lại bắt đầu hồi sinh như chưa từng có biến cố nào đã xảy ra. Thế đấy, không có những thành tích to lớn để nói về nước Nhật nhưng thương hiệu “made in Japan”, là thương hiệu uy tín vượt trên mọi khuôn khổ, tiêu chuẩn khắt khe, được toàn cầu tôn trọng nhất mà tôi từng biết.

Bạn cũng có một nước Việt để tự hào

Nói Việt Nam là một “nhà giàu”, quả là không ngoa. Giàu tài nguyên, giàu truyền thống, giàu văn hóa… Nhưng con cháu của nhà giàu, sẽ phải đối mặt với những vấn đề nan giải của nhà giàu. Và không phải ai cũng biết cách sống có trách nhiệm trong sự giàu có ấy.

Thật đáng tự hào nếu bạn được lớn lên ở một đất nước được thiên nhiên ưu đãi với rừng vàng biển bạc. Đáng xấu hổ nếu xem đó là khoản thừa kế kếch xù, không bao giờ cạn. Thật tiếc đó lại là những gì tôi thấy. Tại các thành phố, chỉ cần nhà mình sạch sẽ là được, ngoài phạm vi ngôi nhà, bẩn đến đâu, không ai quan tâm. Ở các nhà máy, nếu không biết dồn rác thải ở đâu, họ sẽ cho chúng ra ngoài đường, sông suối, biển cả vì đó là “tài sản quốc gia” – đã có quốc gia lo, không phải việc của mỗi người dân. Tại một đất nước mà 80% dân số sống bằng nghề nông, đất đai, nước ngầm hầu như đã bị nhiễm độc, đến nỗi, người ta nói vui trong năm nữa thôi sẽ là thời đại của ung thư vì ăn gì cũng độc, không ít thì nhiều, không thể khác. Vì sao nên nỗi?

Thật đáng tự hào vì Việt Nam có 4000 năm văn hiến. Thật xấu hổ nếu 4000 năm văn hiến chỉ là một chương trong sách lịch sử chứ không được thể hiện trong cách hành xử đời thường. Thật buồn vì đó cũng là điều tôi thấy mỗi ngày.

Hãy chỉ cho tôi thấy rằng tôi đã sai nếu nói: Người Việt không biết xếp hàng, xếp hàng chỉ dành cho học sinh tiểu học; người Việt không biết tự hào về người Việt, nếu không thì Flappy Bird đã không phải chết yểu đau đớn; người Việt chửi hay còn hơn hát, cứ xách ba lô ra tới thủ đô một chuyến thì sẽ được mục sở thị; người Việt vẫn còn luyến tiếc văn hóa làng xã, giai cấp nếu không phải thế thì họ đã không đứng thẳng người chửi đổng và cúi rạp mình trước quyền lực bất công mà chẳng dám lên tiếng; người Việt có đôi mắt siêu hạng nhất vì nhìn đâu cũng thấy cơ hội để mánh mun, lọc lừa.

Tôi chưa từng thấy đất nước nào mà các bậc mẹ cha dạy dỗ con cháu cố gắng học hành để sau này là bác sỹ, phi công, thuyền trưởng… mà xuất phát không vì đam mê mà vì phong bì nhiều, đút lót dễ, giàu sang mấy hồi… Vì đâu nên nỗi?

Người Việt có một nền di sản độc đáo, một nguồn sức mạnh vô cùng to lớn, ai cũng nhìn thấy, chỉ có người Việt là không thấy hoặc từ chối nhìn thấy. Vì sao nên nỗi?

Tôi đang nhìn thấy một thế hệ, họ không còn biết phải tin vào điều gì, thậm chí còn không dám tin vào chính mình. Là một người Việt – khó lắm! Thật vậy sao?"

Đọc xong bài này, tôi nghĩ anh du học sinh này đã có nhận xét đúng, dám nói ra điều mình nghĩ, không phải nói cho người bạn thân, nói cho lớp học của mình mà nói cho cả thế hệ thanh niên Việt Nam, nói cho cả dân tộc Việt Nam, để cho nguời Việt Nam chúng ta thấy “người Việt xấu xí” của mình, để có trách nhiệm sửa chữa, làm cho tốt.

Có người cho biết, những nhận xét của anh du học sinh trên, là chuyện cũ, chỉ là chuyện nói lại của báo chí hàng ngày, chớ không phải là những nhận xét mới và anh du học sinh ấy chẳng đưa ra bất kỳ giải pháp cho một vấn đề nào.

Tôi nhớ cách đây chừng 30 năm, một hôm có anh cán bộ từ Hà Nội vào Sàigòn công tác, anh ta tìm gặp tôi để trao cho tôi món quà của bạn anh là Nguyễn Đệ gửi biếu em gái tôi ở Châu Đốc, trong lúc trò chuyện tôi biết anh ta làm ở bộ phận Cải cách giao dục, thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Trong những năm đó, cứ một vài năm Bộ Giáo dục lại thay đổi sách giáo khoa bậc tiểu học, tôi đã thấy nhiều phu huynh phiền hà là phải bỏ tiền ra mua sách giáo khoa chỉ dùng có một năm rồi vất đi, không thể của anh của chị để lại cho các em dùng tiếp, tiền bạc lại khó kiếm. Phụ huynh than phiền là đúng, nhưng thử nghĩ cho mấy ông ở bộ phận cải cách, thời bao cấp lương ba cọc ba đồng, gạo củi tem phiếu, không cải cách sách giáo khoa lấy đâu tiền thu nhập thêm. Nên trong trao đổi, tôi nhắn anh ta : “Tôi nghĩ nên cải cách bộ phận cải cách của Bộ Giáo dục tốt hơn là cải cách sách giáo khoa”. Anh ta thấm ý, cười trừ.

Năm 2010, tôi ra thăm viếng Hà Nội lần đầu tiên, hơn 8 giờ đêm, anh Nguyễn Đệ từ quân Hoàng Mai đạp xe ra phố Hàng Hành thăm tôi ở khách sạn Morning Star, cho đến khoảng 11 giờ anh mới chào ra về. Năm 2012, về Việt Nam nghe nói anh đã mất vì bệnh, nghĩ thương anh, vì anh  đã ở trong bộ phận cải cách sách giáo khoa thời đó, biết mà vẫn phải làm vì chén cơm manh áo nuôi thân, bảo bọc gia đình.

Ai tuổi từ 7, 8 bó trở lên có cập sách tới trường, đều đã học và có thể còn nhớ những sách Quốc Văn Giáo Khoa Thư, Luân Lý Giáo Khoa Thư do các ông Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đinh Phúc, Đỗ Thận soạn khoảng năm 1927, được dùng cho các trường từ đó cho đến khoảng năm 1950, Bộ Giáo dục mới thay đổi chương trình và thay sách Giáo khoa khác.

Tôi muốn nói, việc giáo dục, đào tạo con người là trách nhiệm của Bộ Giáo Dục Việt Nam hiện nay, chắc chắn họ dư biết con người ngày nay nghĩ gì, làm gì đó là họ đã làm theo đúng khuôn mẫu của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Trăm năm trồng người”. Cho nên người ta đã đưa ra khuông vàng, thước ngọc: “Sống chiến đấu theo gương Bác Hồ vĩ đại”. Khi Bác nhắm mắt nghìn thu thì đất nước Việt Nam chưa hoàn thành được công cuộc “Thống nhất đất nước”, chưa hoàn thành được công cuộc “chống Mỹ xâm lược, cứu nước”. Cho nên, người sau cứ đi theo con đường Bác Hồ đã chọn.

Tôi nhớ năm 1957, tôi đã ra Trường Sư Phạm Kỹ Thuật, đi dạy được 1 năm, Hè năm đó, các giáo chức dạy cùng môn từ các trường kỹ thuật trên toàn quốc, chúng tôi tham dự khóa hội thảo 1 tháng để xác định mục tiêu đào tạo học sinh, vạch chương trình môn học từ lớp 8 cho đến lớp 12, ấn định rõ đề bài giảng, bài tập cho từng tuần lễ học trong năm của mỗi cấp lớp.

Linh mục Ngô Quang Kiệt, nguyên Tổng Giám Mục địa phận Hà Nội từng phát biểu, ông lấy làm xấu hổ khi đi ra nước ngoài phải trình Hộ chiếu do nhà cầm quyền Việt Nam cấp, bởi vì báo chí ngoại quốc nêu rõ người Việt Nam ở nước ngoài trồng lậu cần sa ở Đức, Anh, Nhật, gái điếm ở Mã Lai, Singapour, ăn cắp hàng hiệu ở Nhật, bán qua các Tiếp viên Việt Nam Airlines mang về nước … họ có phải là sản phẩm của nền giáo dục Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam không ?

Tôi muốn nói, chúng ta cần nhắm đến mục tiêu đào tạo con người như thế nào ? Con người xã hội chủ nghĩa hay con người trên nền tảng: nhân bản, dân tộc, khoa học, khai phóng ?

Vấn đề không phải đặt ra để suy gẫm, mà để những ai có trách nhiệm phải thực hiện và mỗi người Việt Nam góp một phần theo khả năng của mình, để trong tương lai gần chúng ta có được con người Việt Nam đúng nghĩa, để phục vụ cho xứ sở và dân tộc ta ngày mai được xán lạn, khỏi phải xấu hổ khi ra nước ngoài.

Lexington 25-3-2014